|
Reproduced by
2L with kind permission from:
CD-recensies 01-09-03
3 Fraaie nieuwe Noorse
CD's op het 2L-label
trio
HARDANGER - trio HARDANGER - 2L12
norsk oversettelse
Over Stok og Steen - Til Almuen - 2L15
Sturla | Andreas - Glimmer - 2L17
Het Noorse label 2L verrastte ons met 3 nieuwe produkties. Een aantal
dingen hebben deze produkties gemeen. Het zijn allereerst (in de breedste
zin van het woord) historische produkties. De CD van trio HARDANGER
bevat voornamelijk geïnterpreteerd werk van een legendarisch componist en
hardanger-speler Halldor Meland.
OVER
STOK OG STEEN is gespecialiseerd in traditionele muziek uit het gebied
Hedemarken. Het duo STURLA | ANDREAS tot slot bestrijkt zo'n 150
jaar (van 1850-1900) traditionele Noorse muziek.
Nog meer overeenkomsten: perfecte geluidstechniek en de CD's zitten
verpakt in bijzondere mooie en informatieve hoesjes.
Trio Hardanger (2L12)
De Hardanger mag je gerust het nationale instrument van Noorwegen noemen.
Soms 10, soms 8 snarig. Zijn naam heeft het waarschijnlijk te danken aan
de plek waar het instrument voor het eerst opdook: de Hardanger fjord. Het
kenmerkende polyfone geluid van de Hardanger wordt veroorzaakt door de
mee-resonerende bassnaren die de melodische lijnen voorzien van een
"drone".
De CD van het trio Hardanger is titelloos, maar het binnenhoesje
maakt melding van "in the spirit of Halldor". En dan gaat het over
Halldor Meland (1884-1972). Violist, componist en inspirator van grote
violisten. Knut Hamre is een van de bekendere namen uit het trio
Hardanger, die zich met de muziek van Meland bezig hield en les
kreeg van oudere violisten die Meland als hun leermester hadden.
Halldor Meland leefde in een tijd dat de vioolmuziek evolueerde van
eenvoudige "gebruiksmuziek" naar muziek voor concertzalen. Zo komponeerde
hij nieuwe muziek maar ook herschreef hij korte traditionele tunes naar
meer uitgebreide concert-stukken. "In the spirit of..." betekent dat de
oorspronkelijke muziek niet klakkeloos wordt nagespeeld (het vroegst
opgenomen werk van Meland door de Noorse radio dateert van 1912)
maar dat een eigen interpretatie aan de verschillende stukken worden
gegeven. Bijvoorbeeld via improvisatie (als de drie muzikanten als trio
spelen). Ondenkbaar in de tijd van Meland.
Muziek voor Hardingfele is vooral dansmuziek. Op deze CD een groot aantal
"springars". Maar er bestaat ook een meer lyrische, romantische muziek die
voor deze viool is geschreven. De zgn. "lydarstykke". Een voorbeeld van
zo"n lydarstykke is het nummer "lengt".
De muziek van Meland vraagt nogal wat technische bagage van de muzikanten.
Het trio Hardanger (Knut Hamre, Åse Teigland, Frank Rolland)
beschikt over die technische bagage. Maar ook over verbeelding om iets met
die "oude" muziek te doen. Dat vergt wel enige inspanning van de
luisteraar. 68 minuten Hardanger-muziek zal voor velen te lang zijn.
Ogenschijnlijk zit er niet veel variatie in deze CD. Dat was ook mijn
eerste (voorbarige) oordeel. Nu ik de CD een tijdje in huis heb ben ik
alsnog in de ban geraakt van de hypnotiserende klanken van dit bijzondere
instrument.
Klein minpuntje: het hoesje maakt melding van trio HARDANGER. Van
de 21 stukken op deze CD worden er slechts vier als trio uitgevoerd. De
overige 17 stukken zijn solo-stukken van een van de drie muzikanten. Een
belangrijk (muziek)dokument.
Over Stok og Steen
(2L15)
Van een heel andere orde is de CD "Til Almuen" van het
gezelschap Over Stok og Steen. De titel betekent vrij vertaald:
voor Jan en Alleman of voor Alles en Iedereen. Over Stok og Steen
maakt traditionele muziek uit het gebied Hedemarken, een plattelandsgebied
in Zuid-Oost Noorwegen. Dat platteland was in de 19e eeuw allerminst
klasseloos. Je had "Storgardsmusikk" en "Drengestuemusikk" om het
onderscheid tussen (rijke) grote boeren en arme boeren,dagloners/knechten
te benadrukken.
Over Stok og Steen ("over Berg en Dal") ontleent haar naam aan een
Oostenrijkse(!) Gallop (een dans in polka-ritme): Über Stock und
Stein. Deze dans is uiteindelijk in Hedemarken terecht gekomen en
staat ook op deze CD. Je waant je eerder in een berghut dan op het Noorse
platteland als je dit nummer hoort.
Er zijn nog meer Oostenrijkse invloeden hoorbaar op deze CD. De nummers
Reinlender en Damerne Gaar lijken zo uit het
oevre van Johan Strauss te komen. Oluf Melvold (1843-1897),
componist van Damerne Gaar, droeg ook niet voor niets de
bijnaam:"de Strauss van Østerdalen"
De CD bevat ook wat meer onbekende dansen als 2 Menuetten van een zeer
muzikale boerenzoon uit Romedal: Johannes Stenberg (1776-1801) en
een Noorse Fandango. Heeft niks te maken met de gelijknamige Spaanse dans.
Een on-Noors hoog staccato aanvangstempo gevolgd door een prachtig slepend
middenstuk waarna een ritmisch gevarieerd deel de fandango besluit.
Hedemarken kent ook een vocale traditie. Gastvocaliste Hege Nyland
vertolkt hier 3 prachtige oude ballades met als thema: de liefde (onbeantwoordde
liefde, bedrog en een liefdesverklaring). In Nu vil reise langt
erfra wordt Nyland begeleidt door o.a. piano, accordeon en
dobro(!). Dezelfde niet voor de hand liggende combi- natie van
instrumenten vinden we in het laatse nummer van de Cd "Springdans
fra Hedemarken".
Nog zo"n uitschieter: "Brudemarsj" (bruidsmars), een mooi
gedragen, bijna klassiek nummer van de hand van Andreas Moestue
(1855-1939). Een boer die er om bekend stond nooit voor publiek te spelen
m.u.v. het jaarlijks Nieuwjaarsconcert in de kerk van Tangen. Slechts 1
maal lukte het de Noorse radio hem voor de microfoon te krijgen. Daarvoor
werd een studiootje bij hem thuis ingericht. Helaas bestonden er in die
tijd geen recorders, zodat zijn muziek niet bewaard is gebleven.
Bijzonder aardige CD.
De vijf leden van Over Stok og Steen krijgen assistentie van 3
gastmuzikanten. Hier en daar klinkt de muziek ietwat belegen (polonaise,
polka, vals) en ook de "Strauss"-uitstapjes zijn aan mij niet besteed. Wel
de schitterende Menuetten, Brudemarsj, Fandango, Masurka, Springdans en de
3 ballades. Ongelooflijk dat deze muziek door niet professionele musici
gecomponeerd is.
Sturla | Andreas
(2L17)
Sturla | Andreas (respectievelijk viool/gitaar,bouzouki) doen mij
in hun opvatting van traditionele muziek denken aan Martin Hayes/Dennis
Cahill. Natuurlijk stammen ze uit een heel andere kultuur maar beide
duo's huldigen dezelfde muzikale opvatting. Proberen te ontdekken wat een
tune van een muzikant vraagt. Traditionele muziek heeft zoveel
zeggingskracht dat er geen ingewikkelde nieuwe arrangementen nodig zijn.
De kunst is om deze muziek zodanig te doorgronden dat men tot de kern, het
wezen van het muziekstuk doordringt. Hayes/Cahill spreken in dit
verband over "The Lonesome Touch", Sturla | Andreas
over "Slåttens Kjerne" (de kern van de tune). Die opvatting
vraagt een grote artistieke integriteit en muzikale kennis, waarin de
muzikant altijd ondergeschikt zal zijn aan de vereisten die de muziek
stelt.
Het resultaat op hun CD "Glimmer": geen overbodige franje of
nutteloze versieringen. Er wordt meer weggelaten dan toegevoegd en zo
wordt gezocht naar de essentie van een muziekstuk.
Sturla | Andreas overtuigen mij zeer met hun aanpak. Wonderschone
combinaties van instrumentalen zoals "Triangel", waarin een
bruiloftsmars op meesterlijke wijze gecombineerd wordt met een "Springleik".
Hetzelfde gebeurt in "Ane", dat opent met puik gitaarwerk
van Andreas Aase (in het wat trage "Tovassvalsen"),
waarna het stuk evolueert naar het zeer gevarieerde "Storpolsdansen".
Twee totaal verschillende muziekstukken die op volkomen natuurlijke wijze
met elkaar verbonden worden. Groot vakmanschap!
Heel bijzonder is de manier waarop ze een heuse "reel" (St. Anne's)
in twee traditioneel Noorse stukken vlechten (Ril). Nooit te
oud om te leren dacht ik toen ik las dat er aanwijzigingen bestaan dat de
"reel", eigenlijk alleen bekend uit de Keltische traditie, een
geschiedenis in Noorwegen heeft. Sommige bronnen claimen zelfs dat de
Vikingen deze "reel" exporteerden naar de gebieden die zij veroverden. Wat
daarvan waar is weet ik niet. Wel, dat er een opmerkelijke gelijkenis is
tussen de "reel" en de (iets tragere) Noorse "reinlender".
De mooiste instrumentaal uit de Noorse traditionele muziek is voor mij de
"Brudemarsj" (bruiloftsmars). Wie zich daarbij vrolijke
dansmuziek (passend bij de gelegenheid) voorstelt zit op een verkeerd
spoor. Gedragen, haast plechtige muziekstukken, die eerder aan een
begrafenis dan een bruiloft doen denken. Op deze CD een aantal fraaie
bruiloftsmarsen (soms in combinatie). "Polska 56401" is
opgedragen aan Paul Wilson. Een van de vele mensen die in Minnesota
(V.S.) de Scandinavische kultuur levend houdt. En daar ook in slaagt,
getuige het grote "Nordic Roots" - festival dat jaarlijks in Minneapolis
plaats vindt.
Ik ben zeer onder de indruk van deze CD. Een van de betere uit
Scandinavië dit jaar.
Deze drie CD's worden naar mijn weten in Nederland niet gedistribueerd. De
liefhebber kan ze wel bestellen via
www.2L.MusicOnline.no
Paul van de Wiel - Waardering:
trio HARDANGER - 7
Over Stok og Steen - 7½
Sturla | Andreas - 8½
Info over trio
Hardanger op:
http://www.2l.no/artists/2L12artist.htm
Info over Skog og Steen op:
http://www.2l.no/artists/2L15artist.htm
Info over Sturla | Andreas:
http://www.2l.no/artists/2L17artist.htm
www.2L.no
of
www.2L.MusicOnline.no
[norsk
oversettelse: Wolfgang Plagge]
3 flotte nye norske
innspillinger
på platemerket 2L
trio HARDANGER – trio Hardanger
– 2L12
Over Stok og Steen – Til Almuen – 2L15
Sturla / Andreas – Glimmer – 2L17
Det norske platemerket
2L overrasket oss med tre nye produksjoner. De tre innspillingene har en
del fellestrekk: Først og fremst er de i videste forstand historiske
produksjoner. Trio HARDANGER-cd’en inneholder i all hovedsak verker av den
legendariske komponisten og felespilleren Halldor Meland. OVER STOK OG
STEEN spesialiserer seg på tradisjonsmusikk fra Hedmark. Og duoen STURLA /
ANDREAS dekker rundt regnet 150 år norsk folkemusikkarv med sin
innspilling.
Nok en fellesnevner:
Perfekt lydteknikk, og cd’ene er pakket i usedvanlig vakre og informative
omslag.
Trio Hardanger
(2L12)
Hardingfela kan trygt kalles Norges nasjonalinstrument; noen med 10, andre
med 8 strenger. Navnet har instrumentet sannsynligvis fått fra stedet der
det først dukket opp: Hardangerfjord-området. Den karakteristiske polyfone
klangen skyldes et sett frie understrenger som klinger med og gir de
melodiske linjene en underliggende ”drone”.
Trio Hardanger’s cd har
ingen tittel, men tekstheftet supplerer: ”In the spirit of Halldor”. Og så
handler det da også om Halldor Meland (1884-1972), fiolinist, komponist og
inspirator for mange store fiolinister. Knut Hamre er en av de kjente
navnene i trio Hardanger som har beskjeftiget seg inngående med Melands
musikk, og som selv har gått i lære hos felespillere som hadde vært elever
av Meland.
Halldor Meland levde i
en tid da felemusikken gjennomgikk en evolusjon fra enkel bruksmusikk til
kunstmusikk beregnet på konsertsalen. Han komponerte derfor en mengde ny
musikk, men brukte også mye energi på å arrangere tradisjonelle slåtter
til mer komplekse konsertstykker. ”In the spirit of…” betyr at musikken
ikke i ett og alt gjengis nøyaktig note for note (den eldste bevarte
innspilling med Meland selv er fra 1912), men at verkene tilføres en
tolkning i tråd med Meland-tradisjonen, for eksempel gjennom improvisasjon
(der de tre musikerne spiller trio) – noe som ville vært utenkelig på
Melands egen tid.
Hardingfele-musikk er
først og fremst dansemusikk; på denne cd-ene er det et stort antall
springarar. Men det finnes også mer lyrisk, romantisk musikk for dette
instrumentet; de såkalte ”lydarstykke”. Et eksempel på denne cd’en er ”Lengt”.
Melands musikk krever
stort teknisk mesterskap av utøverne. Trio Hardanger-musikantene (Knut
Hamre, Åse Teigland, Frank Rolland) behersker denne musikken til fulle,
men deres intensjoner om ”å gjøre noe” med den gamle musikken krever også
en god porsjon innsats fra lytteren. 68 minutter med hardingfele-musikk
vil muligens være i lengste laget for noen. Tilsynelatende er det ikke mye
variasjon på plata heller; det var iallfall min første (forhastede)
reaksjon. Men nå når jeg har hatt cd’en i huset en stund er jeg blitt
aldeles forhekset av den hypnotiske klangen fra dette forbløffende
instrumentet.
Eneste lille minus:
Omslaget melder om trio Hardanger, men av totalt 21 spor på plata
spilles bare fire spor som trio. De øvrige 17 er solo-stykker der de tre
musikerne spiller hver for seg.
Et viktig (musikk)dokument.
Over Stok og Steen
(2L15)
Cd’en ”Til Almuen” med gruppa Over Stok og Steen har en helt annen
vinkling. Undertittelen på omslaget kan fritt tolkes: ”For Alle” eller
”For Alt og Alle”. Over Stok og Steen spiller musikk fra Hedmark, et
jordbruksfylke i Sørøst-Norge som på 1900-tallet var preget av et sterkt
klasseskille. Det fantes ”Storgardsmusikk” og ”Drengestuemusikk” som
skulle bidra til å markere avstanden mellom rike storbønder og fattige
bønder og landarbeidere.
Over Stok og Steen har
lånt navn fra en østerriksk(!) polka av sammen navn: Ûber Stock und Stein.
Denne dansen havnet omsider på Hedmarken og er å finne på cd’en. En føler
seg snarere hensatt til en hytte høyt oppe i fjellet enn til en
jordbruksbygd når en hører denne låta.
Det er flere stiltrekk
som peker i retning av Østerrike på denne plata: Både Reinlender og
Damerne Gaar høres ut som om de kunne stamme fra Johan Strauss’
verkliste. Oluf Melvold (1843-1897) som komponerte Damerne Gaar,
fikk da også tilnavnet ”Østerdalens Strauss”.
Cd’en inneholder også
mindre kjente danser, som to menuetter av en meget musikalsk
bondesønn fra Romedal, Johannes Stenberg (1776-1801), og en norsk
Fandango. Sistnevnte har intet å gjøre med den spanske dansen av samme
navn: Et u-norsk høyt oppdrevet stakkato start-tempo etterfølges av en
praktfull og staselig mellomdel før dansen avrundes med en rytmisk variert
sluttsekvens.
Det finnes også en
vokal-tradisjon på Hedmarken. Gjestevokalist Hege Nyland fremfører her tre
flott gamle ballader med Kjærlighet som tema (ubesvart kjærlighet, svik og
en kjærlighetserklæring) I Nu vil reise langt herfra blir Nyland
akkompagnert av bl.a. piano, trekkspill og dobro(!). Den samme
utradisjonelle instrumentkombinasjonen finner vi i sluttsporet
Springdans fra Hedemarken. Nok en overraskelse: ”Brudemarsj”,
en staselig, nesten klassisk komposisjon av Andreas Moestue (1855-1939),
en bonde som var kjent for at han aldri ville spille offentlig, unntatt
under nyttårskonserten i Tangen kirke.
En usedvanlig
tiltalende cd.
De fem faste medlemmene
av Over Stok og Steen får assistanse av tre gjestemusikere. Her og der
klinger musikken noe utvannet (polonaise, polka, vals), og Strauss-flørtingen
er heller ikke helt i min smak. Men de fenomenale Menuettene,
Brudemarsj, Fandango, Masurka, Springdans og tre Ballader er
aldeles strålende. Utrolig at denne musikken er komponert av
ikke-profesjonelle musikere.
Sturla / Andreas
(2L17)
(hhv. fele / gitar, bouzouki) minner meg gjennom sin musikalske tilnærming
til folkemusikk-stoffet mye om Martin Hayes / Dennis Cahill. Naturligvis
kommer de fra en helt annen kultur, men begge duoer hyller de samme
musikalske oppfatninger; det å prøve å finne ut hva musikken egentlig har
på hjertet. Tradisjonsmusikk har gjerne en så sterk utsagnskraft i seg
selv at innviklede nye arrangementer ofte er totalt overflødige. Kunsten
består i å formidle denne musikken slik at man kommer til kjernen,
musikkstykkets innerste vesen. Hayes / Cahill berører dette i ”The
Lonesome Touch”, Sturla / Andreas i ”Slåttens Kjerne”. Dette er
en artistisk oppfatning som krever stor kunstnerisk integritet og
musikalsk vidsyn, der musikerne alltid må underordne seg musikkens egne
iboende krav. På cd’en ”Glimmer” hører vi resultatet: Ingen overflødige
forsiringer eller unyttig utenomsnakk – det utelates mer enn det tilføyes;
og slik søkes det etter den musikalske essensen.
Sturla / Andreas
overbeviser meg fullstendig gjennom måten de løser denne oppgaven på:
Strålende kombinasjoner av musikkstykker som Triangel, der en
brudemarsj på mesterlig vis blir kombinert med en springleik – det samme
skjer i Ane, som åpner med anslående gitarspill av Andreas Aase (i
den langsomme ”Tovassvalsen”), hvoretter stykket utvikler seg til
den svært varierte ”Storpolsdansen”: To totalt forskjellige stykker
som vokser sammen til en naturlig helhet. Fantastisk håndverk!
Helt spesiell er måten
de fletter en ekte reel (St.Anne’s) sammen med to norske
tradisjonslåter (Ril). En blir aldri for gammel til å lære, tenkte
jeg, da jeg leste at reel’en, som er et så spesifikt keltisk fenomen, også
har en lang tradisjon innen norsk folkemusikk. Enkelte kilder hevder til
og med at vikingene eksporterte reel’en til områder de erobret. Om dette
er sant vet jeg ikke – at det er en slående likhet mellom reel og den noe
langsommere norske reinlender, er derimot hevet over enhver tvil.
Den flotteste
danseformen innen norsk tradisjonsmusikk er for meg Brudemarsjen. Den som
i den forbindelse ser for seg lystig og glad dansemusikk, er på feil spor.
Tvert i mot: Høytidelige, nesten alvorlige musikkstykker, som nesten
minner mer om begravelse enn bryllup. På denne cd’en finner vi et antall
flotte brudemarsjer (noen ganger i kombinasjoner). ”Polska 56401”,
tilegnet Paul Wilson, en av mange amerikanere i Minnesota som holder liv i
skandinavisk tradisjon. Og som også lykkes, noe den årlige Minnesota-baserte
festivalen ”Nordic Roots” er et bevis på.
Jeg er sterkt grepet av denne cd’en
– uten tvil en av de beste fra Skandinavia i år!
Bedømmelse (etter en
skala fra 1 til 10):
Trio Hardanger – 7
Over Stok og Steen – 7 ½
Sturla / Andreas – 8 ½
Så vidt vites blir disse tre cd’ene ikke distribuert
i Nederland. Men de kan bestilles direkte via
www.2L.MusicOnline.no
Anmeldt av Paul van de
Wiel
[norsk
oversettelse: Wolfgang Plagge]
www.2L.no og
www.2L.MusikkOnline.no |
